Venkel (Foeniculum vulgare) is een bloeiende plantensoort uit de wortelfamilie. Het is een winterhard, overblijvend kruid met gele bloemen en gevleugelde bladeren. Het is inheems aan de Middellandse Zeekust, maar is in veel delen van de wereld op grote schaal genaturaliseerd, vooral in droge landen in de buurt van zeekusten en rivieroevers.

Het is een uiterst smakelijk kruid dat wordt gebruikt bij het koken en is, samen met anijs met een vergelijkbare smaak, een van de belangrijkste ingrediënten van absint. Venkel of Florentijnse venkel is een optie met een bolvormige verlengde stengelbasis die als groente wordt gebruikt.

Scheikunde
Het aromatische karakter van venkelvruchten komt van vluchtige oliën die gemengde aroma's afgeven, zoals trans-anethol en estragol (dat lijkt op zoethout), fenchone (munt en kamfer), limoneen, 1-octeen-3-ol (champignon). Andere fytochemicaliën die in venkelvruchten worden aangetroffen, zijn onder meer polyfenolen, zoals rozemarijnzuur en luteoline, onder andere in lage concentraties.

F. vulgare etherische olie heeft ook niet-nutritionele toepassingen. Pavela et al 2016 vinden EO als insecticide.

Reuzenvenkel (Ferula communis) is een grote, grove plant, met een kruidig aroma, die in het wild groeit in het Middellandse Zeegebied en slechts af en toe in tuinen wordt gekweekt. Andere soorten van het geslacht Ferula worden ook reuzenvenkel genoemd, maar het zijn geen keukenkruiden.
In Noord-Amerika groeit venkel in dezelfde habitat en samen met de inheemse soorten osha (Ligusticum porteri) en Lomatium, verwanten in de peterseliefamilie.

Etymologie
Venkel kwam in het Oudengels van het Oudfranse venolie dat op zijn beurt kwam van het Latijnse faeniculum, verkleinwoord van faenum, wat "hooi" betekent.

Teelt
Venkel wordt op grote schaal verbouwd, zowel in zijn oorspronkelijke verspreidingsgebied als elders, vanwege zijn eetbare, sterk smakende bladeren en vruchten.
Florentijnse venkel is een groep variëteiten met opgeblazen bladbases die een bolvormige structuur vormen. Het is van gecultiveerde oorsprong en heeft een milde anijssmaak, maar is zoeter en aromatischer. Planten van Florentijnse venkel zijn kleiner dan de wildsoort. Verschillende soorten Florentijnse venkel zijn ook bekend onder vele andere namen, met name de Italiaanse naam finocchio.
Foeniculum vulgare 'Purpureum' of 'Nigra', de 'bronsbladige' venkel, is ruim verkrijgbaar als siertuinplant.

Venkel is genaturaliseerd langs wegen, op weilanden en op andere open locaties in veel gebieden, waaronder Noord-Europa, de Verenigde Staten, Zuid-Canada en een groot deel van Azië en Australië. In het westen van Noord-Amerika is venkel te vinden van de kust en het binnenland van de wild-stedelijke interface naar het oosten tot heuvels en bergachtige gebieden, met uitzondering van woestijnhabitats.

Gebruik
Venkel werd gewaardeerd door de oude Grieken en Romeinen die het gebruikten als medicijn, voedsel en insectenwerend middel. Men geloofde dat een venkelthee krijgers moed gaf voor de strijd. Volgens de Griekse mythologie gebruikte Prometheus een gigantische venkelstengel om vuur van de berg Olympus naar de aarde te brengen. Keizer Karel de Grote eiste de teelt van venkel op alle keizerlijke boerderijen.

Florentijnse venkel is een van de drie belangrijkste kruiden die worden gebruikt bij de bereiding van absint, een alcoholisch mengsel dat zijn oorsprong vindt als geneeskrachtig elixer in Europa en aan het einde van de 19e eeuw een populaire alcoholische drank werd in Frankrijk en andere landen. Venkel is een veel voorkomende en traditionele specerij in de aromatische Scandinavische brännvin (een losjes gedefinieerde groep gedistilleerde dranken, waaronder akvavit). Venkel komt ook voor in de Chinese Materia Medica vanwege zijn geneeskrachtige functies.

Voeding
Een rauwe venkelknol (235 g) bestaat uit water, 2,91 g eiwit, 0,47 g vet en 17,2 g koolhydraten (waaronder 7,28 g voedingsvezels en 9,24 g suikers), wat in totaal 72,8 calorieën (kcal) aan energie oplevert. De bol van 235 g levert calcium, ijzer, magnesium, fosfor, kalium, natrium, sporenelementen zink, koper en selenium, vitamine C. Naast choline verschillende B-vitamines, foliumzuur, bètacaroteen, luteïne, zeaxanthine, vitamine E en vitamine K.

Gedroogde venkelvruchten worden vaak als specerij gebruikt en worden meestal slechts in kleine hoeveelheden gegeten. Een referentiehoeveelheid van 100 gram venkelfruit levert 345 kilocalorieën aan voedselenergie en is een rijke bron van eiwitten, voedingsvezels, B-vitamines en veel voedingsmineralen.

Koken
De bol, het gebladerte en de vruchten van de venkelplant worden gebruikt in veel van de culinaire tradities van de wereld. De kleine bloemen van wilde venkel (bekend als venkel "stuifmeel") zijn de krachtigste vorm van venkel, maar ook de duurste. Gedroogd venkelfruit is een aromatische specerij met de smaak van anijs, bruine of groene kleur als het vers is. Om te koken zijn groene vruchten optimaal. De bladeren zijn zacht geurend en lijken qua vorm op die van dille. De bol is een knapperige groente die kan worden gebakken, gekookt, gestoofd, gegrild of rauw gegeten. Malse jonge bladeren worden gebruikt voor garneringen, als salade, om smaak te geven aan salades, om sauzen op smaak te brengen die bij pudding worden geserveerd, maar ook in soepen en vissaus. Zowel gezwollen bladbases als tere jonge scheuten kunnen worden gegeten als selderij.

Venkel wordt ook gebruikt als smaakstof in sommige natuurlijke tandpasta's. Fruit wordt gebruikt bij het koken en zoete desserts.

In Irak wordt venkelzaad gebruikt als ingrediënt in brood. Het is een van de belangrijkste kruiden in de Kasjmirse keuken en de Gujarati-keuken. Het is een belangrijk ingrediënt in het Assamees/Bengaalse/Oriya-kruidenmengsel en in Chinese vijfkruidenpoeders. In veel delen van India worden geroosterde venkelvruchten geconsumeerd als mukhwa's, spijsverterings- en ademverfrisser na de maaltijd (saunf), of gekonfijt als comfit.

Veel eieren, vis en andere gerechten gebruiken verse of gedroogde venkelbladeren. Florentijnse venkel is een belangrijk ingrediënt in sommige Italiaanse salades of kan worden gestoofd en geserveerd als een warm bijgerecht. Het kan worden gemarineerd of gekookt in risotto. Venkelvruchten zijn het belangrijkste smaakingrediënt in Italiaanse worst. In Spanje worden de stengels van de venkelplant gebruikt om gepekelde aubergine te maken, berenjenas de Almagro. Van venkel kan een kruidenthee of tisane worden bereid.
Vanwege zijn aromatische eigenschappen is venkel een van de componenten van de bekende zoethoutpoederverbinding.

Geschiedenis
De Griekse naam voor venkel is marathon (venkel) of venkel, en de plaats van de beroemde slag bij Marathon betekent letterlijk een vlakte van venkel. Het woord wordt voor het eerst geattesteerd in de Myceense Lineaire B-vorm als ma-ra-tu-wo. In de Theogonie van Hesiodus steelt Prometheus de sintels van vuur van de goden in een holle stengel venkel.
Als Oud-Engelse perfectie is venkel een van de negen planten die worden aangeroepen in de heidense Angelsaksische charme van negen kruiden, opgetekend in de 10e eeuw.